هفته سلامت مردان ایرانی (سما ) گرامی باد

(مردان سالم،ایران قدرتمند وجوان)

( 30-24 خرداد ماه 1403)

پیشگیری و تشخیص به هنگام ناباروری در مردان

مقدمه:

یکی از اهداف و شیرینی های زندگی زناشویی مادر و پدر شدن و نعمت داشتن فرزند و بقای نسل است که سبب استحکام خانواده ها می گردد. از این رو ناباروری یکی از مسائل آزاردهنده زندگی به شمار می رود.

تعریف ناباروری:

طبق تعریف به زوجینی که پس از یک سال ارتباط زناشویی منظم و بدون استفاده از روش های جلوگیری قادر به بچه دار شدن نباشند زوجین نابارور می گویند. ناباروری می تواند اولیه یا ثانویه باشد. تقریبا 40 درصد ناباروری ها ناشی از عوامل مرتبط با زنان، نظیر بسته بودن لوله ها یا نداشتن تخمک گذاری است.

حدود 40 درصد ناباروری ها نیز ناشی از عوامل مردانه نظیر کاهش تعداد یا حرکت اسپرم است. در حدود 15 تا 20 درصد موارد علت ناباروری نامشخص است. به عبارت دیگر علیرغم طبیعی بودن آزمایش ها دلیل قطعی برای باردار نشدن وجود ندارد.

علل ناباروری:

عوامل متفاوتی از علل ناباروری به شمار می روند که می تواند مربوط به زن یا مرد یا هر دو باشد. حدود 40 درصد از مشکلات ناباروری مربوط به مردان، 40 درصد مربوط به زنان و حدود 10 درصد مربوط به هر دو است. در حدود 10 درصد از زوج ها نیز عامل ناباروری مشخص نیست. به عبارت دیگر در این زوج ها هر دو نفر با توجه به انجام آزمایش های موجود مشکلی ندارند ولی به علل نامشخصی بچه دار نمی شوند.

فراوانی نسبی علل مختلف ناباروری در جوامع مختلف، متفاوت ا ست و در بسیاری موارد یک علت خاص برای ناباروری در ارزیابی ها پیدا نمی شود و در تعداد بسیار محدودی از زوجین می توان به طور مطلق علل مادرزادی، اکتسابی غیر قابل برگشت و یا عدم وجود سلول جنسی را عامل مشکل ناباروری اعلام نمود.

در بین علل ناباروری برخی از آنها شیوع بیشتری دا شته و چنانچه زودتر تشخیص داده شده و درمان شوند هم

ناباروری کاهش پیدا می کند و هم عوارض ناشی از این علل کاهش خواهد یافت. آشنایی با برخی علل شایع و آموزش به گروه هدف در خصوص پیگیری برای تشخیص و درمان این عوامل امکان درمان موثر و کاهش احتمال ناباروری را فراهم خواهد ساخت.

بند سوم سیاست های کلی جمعیت ابلاغی مقام معظم رهبری به ضرورت ایجاد تسهیلات مناسب برای زوجین نابارور اختصاص دارد. با توجه به شیوع بالای ناباروی ( هرچند تا کنون آمار قابل قبولی از میزان ناباروری در کشور در دسترس نمی باشد اما شواهدی مبتنی بر بالاتر رفتن این میزان در سال های اخیر وجود دارد چنانچه بیش از 3 میلیون زوج از ناباروری رنج می برند.)

 و روند رو به رشد آن( جدیدترین آمار و ارقام دنیا در دنیا از هر 6 زوج یک مورد تجربه نازایی داشته است)توجه به این برنامه از اهمیت خاص خود برخوردار است و برنامه ریزی در راستای پیشگیری از ناباروری و کاهش عوامل خطر این مشکل امری ضروری است.

برخی عوامل موثر در افزایش احتمال ناباروری مردان

عوامل مختلفی می تواند باروی مردان را تحت تاثیر قرار دهد که می توان به موارد زیر اشاره کرد : چاقی / تغذیه نامناسب ، مصرف سیگار، قلیان، مواد مخدر، الکل، مصرف زیاد کافئین، استرس، امواج رادیوفرکانس، آلودگی هوا، مواجهه با گرما، کم خوابی، برخی داروها، سموم محیطی(آفت کش ها و سرب، حشره کش ها) ، بیماری هایی مانند اوریون، مشکلات هورمونی ، رادیوتراپی یا شیمی درمانی، اختلالات نعوظ و....

توصیه ها:

** با توجه به اهمیت بارداری در زمان مناسب برای خانواده و برای پیشگیری و کاهش مشکلات ناشی از به تاخیر انداختن آن موارد زیر را مد نظر قرار دهید:

** در زوجینی که به مدت یک سال خواهان فرزند بوده و نزدیکی منظم بدون استفاده از روش پیشگیری از بارداری داشته اند و باردار نشده اند بایستی بررسی از نظر ناباروری صورت گیرد. در خانم های بالاتر از 35 سال، این بررسی باید بعد از 6 ماه صورت گیرد

** تاخیر در فرزندآوری با عوارض بارداری و زایمان همراه است و خانواده هایی که در سنین بالا اقدام به فرزندآوری می کنند باید به این مسایل دقت داشته باشند و از مراقبت های لازم برخوردار شوند

چاقی:

بدلیل تغییرات هورمونی، شیمیایی و التهابی در بدن باعث افزایش احتمال ناباروری در مردان می شود. پرهیز از غذاهای شیرین و چرب و آماده و همچنین ورزش منظم از راه های اصلی پیشگیری از چاقی و افزایش قدرت باروری هستند

تغذیه:

معمولا زمانی که زوجین تمایل به بارداری دارند نیاز به رژیم غذایی خاصی ندارند. یک رژیم غذایی متعادل شامل 4 گروه مواد غذایی وترکیبی از انواع ویتامین هاومواد معدنی و مواد مغذی مورد نیاز بدن را تامین خواهد کرد. بررسی ها نشان داده اند که مکمل ها و ویتامین ها مانند ویتامین  ای  و ویتامین سی ،سلنیوم ، روی، اسید فولیک و کلسیم کیفیت اسپرم را افزایش می دهد. رژیم غذایی مناسب شامل میوه، سبزی، دانه های کامل

(گندم کامل، برنج قهوه ای، جو دوسر، ذرت و ...) غذاهای دریایی و محصولات کم چرب (شیر و ماست و پنیر کم چرب ، استفاده از روغن های سالم تر و ...) نیازهای تغذیه ای انسان را تامین می کند

مصرف سیگار، قلیان، مواد مخدر:

سیگار اثرات منفی زیادی بر سلامت باروری دارد. سیگار کشیدن مردان و زنان (هر دو) اثر قابل توجهی روی باردار شدن دارد. تاثیر مواد شیمیایی موجود در تنباکو روی باروری مردان شامل :کاهش اسپرم،کاهش حرکت وکیفیت اسپرم،ناهنجاری در شکل اسپرم واختلال نعوظ می باشد.

همچنین سیگارکشیدن شانس موفقیت درمان های ناباروری را کاهش می دهد. این اثرات حتی زمانی که خود بیمار سیگار نمی کشد ولی مکرراً در معرض دود سیگار قرار دارد )دود دست دوم سیگار(، نیز ایجاد شده وتاثیر طولانی مدت آن باقی می ماند.

بررسی ها نشان داده است که ترک سیگار حداقل دو ماه قبل از لقاح خارج رحمی،احتمال موفقیت آن را افزایش می دهد. در مورد قلیان باور نادرستی وجود دارد که چون دود آن از آب رد می شود خطرات کمتری دارد. در حالیکه مطالعات نشان داده غلظت فلزات سنگین در کافه هایی که قلیان ارائه می شود بیشتر از کافه هایی بود. اسپرم ها وهورمون های مردانه دارد. DNA که سیگار ارائه می شد. قلیان اثرات مخرب بر قوام رشته های

مصرف مواد مخدر و محرک از جمله تریاک و مشتقات آن ، هرویین، شیشه و کوکایین و ... با مکانیسم های مختلف در کمیت و کیفیت تولید اسپرم موثر است. لازم است از مصرف هرگونه مواد و به هر اندازه ، حتی بصورت تفننی پرهیز شود

مصرف الکل:

اثرات منفی مصرف الکل برتعداد، غلظت ،تحرک و شکل اسپرم همچنین غده هیپوفیز و کاهش تولید هورمون مردانه تستوسترون تایید شده است.

مصرف زیاد کافئین:

کافئین در چای، نوشابه ، قهوه، نوشابه های انرژی زا و شکلات وجود دارد. مصرف روزانه بیش از 200 میلی گرم کافئین سبب افزایش مشکلات اسپرم به میزان 70 % می شود. مثلا یک قوطی نوشابه 32 تا 50 گرم کافئین و یک فنجان قهوه یا یک قوطی نوشابه انرژی زا 2 برابر آن کافئین دارد. به هر حال مقالات علمی توصیه به پرهیز از مصرف زیاد کافئین دارند.

استرس :

ناباروری سبب ایجاد استرس می شود. فشار روحی ناباروری تقریبا معادل ابتلا به سرطان یا مرگ یکی از نزدیکان در نظر گرفته می شود. همسرانی که استرس و مشکلات روحی ناشی از ناباروری را تجربه می نمایند، گاهی اوقات در ارتباط با یکدیگر دچار مشکل خواهند شد.

گرچه برخی از زوجین ناباروری را موضوعی خصوصی می دانند که نباید در مورد آن صحبت کنند لیکن صحبت با دوستان و یا زوجینی که ناباروری داشته اند، ممکن است به دلیل اینکه احساس مشابه یکدیگر داشته باشند، می تواند مفید باشد.

مدیریت استرس و استفاده از روش های تمدد اعصاب نتایج درمان های ناباروری را بهبود می بخشد. گرچه حذف همه ی فشارهای روحی میسر نیست ، اما می توان زمانی را برای آرامش اعصاب اختصاص داد. مطالعه، قدم زدن، عبادت، گوش دادن به موزیک ملایم، صحبت و تبادل پیام با دوستان از راه های دستیابی به آرامش اعصاب است. غلظت هورمون تستوسترون در مردانی که استرس بیشتری دارند کمتر و تعداد و حرکت و شکل طبیعی اسپرم ها کمتر است.

آلودگی هوا:

ریزگردها، دود کارخانه ها و صنایع ، دود حاصل از سوخت های فسیلی و خودروها .... بر کمیت و کیفیت اسپرم ها تاثیر دارند.

کم خوابی:

مدت زمان خواب با کمیت و کیفیت اسپرم ها ارتباط دارد. 7.5 تا 8 ساعت خواب در شبانه روز، حدالمقدور خوابیدن قبل از ساعت 22:30 توصیه می شود. خوابیدن پس از ساعت 23:30 احتمال ناباروری درمردان را تا 4 برابر افزایش می دهد.

برخی داروها:

برخی از انواع داروها می تواند بر باروری مردان تاثیر گذارد. از جمله می توان به دارو هایی که برای درمان بیماری التهابی روده و آرتریت روماتویید استفاده می شود و یا دارو هایی که برخی ورزشکاران در بدنسازی مصرف می کنند مانند: ناندرولون، اکسی متولون، تستوسترون و ... اشاره کرد.

که با برهم زدن تعادل هورمونی ، تاثیر منفی بر باروری مردان دارد. همچنین می توان از دارو های شیمی درمانی و داروهای غیر قانونی مانند: ماری جوانا،کوکایین نام برد.

مواد شیمیایی و سموم محیطی (آفت کش ها و سرب، حشره کش ها):

اغلب موادی که برای سفید کردن لباس ها و سطوح در خانه ها مورد استفاده قرار می گیرند، کلر دارند. کلر برای سلامت انسان مضر بوده و سبب آلودگی محیطی نیز می شوند. آلودگی طولانی مدت با مواد کلردار می تواند سبب مشکلات هورمونی، ناباروری، کاهش تعداد اسپرم، تضعیف سیستم ایمنی، اختلالات یادگیری، تغییرات رفتاری، صدمه به پوست، کبد و کلیه ها گردد.

**دیوکسین در بسیاری از فرایندهای صنعتی از جمله سوزاندن ناقص زباله های بیمارستانی و شهری، ساخت پلاستیک، مواد شیمیایی، حشره کش ها، علف کش ها و ... تولید می شود. دیوکسین از ظروف پلاستیکی یک بار مصرف و در پدهای بهداشتی که پوشش داخلی آن از مواد پتروشیمی غیر استاندارد تهیه می شود، به میزان بالایی آزاد می شود این سموم بلافاصله پس از ورود به بدن    وارد شده و تغییراتی را ایجاد می کنند که به نسل های بعد هم منتقل می گردد. DNAدرسیستم  

لذا توجه به استفاده از وسایل بهداشتی شخصی و مواد یکبار مصرف استاندارد توصیه می گردد.

استفاده بی رویه ازظروف پلاستیکی:

استفاده بی رویه از ظروف پلاستیکی و یکبار مصرف به دلیل وجود مواد شیمیایی فتالات و بیسفول که در ساخت آن بکار می رود بر میزان باروری موثر است. لذا توصیه می شود تا حد امکان از ظروف شیشه ای استفاده شود. برخی مواد شیمیایی ماندگار که در ساخت ظروف تفلون یا یک بار مصرف بکار می رود نیز بر ناباروری مردان موثرند.

ورزش:

ورزش نقش مهمی در سلامت عمومی دارد. ورزش در فرد احساس خوبی ایجاد می کند، خواب را بهبود می بخشد، سوخت و ساز بدن را افزایش می دهد. به کنترل وزن کمک کرده و احتمال ابتلا به بیماری های مزمن مانند حملات قلبی، سکته های مغزی، بیماری قند و برخی سرطان ها را کاهش می دهد. چهار جلسه ورزش با شدت متوسط به مدت 20 تا 30 دقیقه در هفته می تواند از چاقی جلوگیری کرده و باروری را به حداکثر برساند. با توجه به این که ورزش های خیلی شدید و بدن سازی در فرایند تخمک گذاری در خانم ها و تولید اسپرم در مردان مداخله می کند، باید از آن پرهیز نمود. روزانه 30 دقیقه پیاده روی تند برای بهره مندی از فواید ورزش مفید است.

مرضیه ظفرناک

 کارشناس میانسالان مرکز بهداشت شهرستان اقلید

منابع:

بسته آموزشی پیشگیری از ناباروری – اداره جوانی جمعیت – مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس

اصلاح سبک زندگی برای پیشگیری از ناباروری در مردان- دکتر نوذر نخعی – استاد پزشکی اجتماعی